Những người đàn bà lặng im phía sau thi nhân

Những người đàn bà ấy , họ tựa hồ phải tập để nhìn hạnh phúc theo một cách khác , yêu thương và hy sinh cho chồng theo một cách khác , thậm chí chấp thuận chính mình , cũng theo một cách khác… 1. Trong giá rét chiều cuối năm , tôi đến thăm bà Trần Thị Lâm Yến , vợ nhà thơ Tế Hanh. Bà đã 85 tuổi , bị bệnh khớp hành hạ nên phải chống gậy đón khách. Đã 3 năm kể từ ngày nhà thơ Tế Hanh tạm biệt hồng trần , để lại sức vợ hiền với nỗi nhớ nhung chưa khi nào nguôi dứt. Sau ngày ông mất , bà sống u mặc trong căn gác nhỏ với chị Cần , một người giúp việc. Các con cháu bận việc chốc chốc ghé qua thăm bà rồi lại tất tả mưu sinh. Cách đây mấy hôm , người nử tử của bà đang sinh sống ở Tiệp đã về hẳn Hà Nội để sống cùng với mẹ , căn nhà tựa hồ bớt quạnh hiu hơn. Bà quét dọn căn phòng ngổn ngang sách vở , phủi bụi thời gian và sắp xếp lại cho chỉnh tề. Mỗi cuốn sách như còn in dấu bàn tay người chồng yêu dấu được bà nưng niu , giữ gìn cẩn thận. Quãng thời gian từ khi ông mất đến nay , bà Lâm Yến cảm thấy đã dài như hàng thế kỷ. “Lúc anh còn trên đời , dù ốm , dù không , cũng không thể nói được gì với thê tử , nhưng vẫn là hình bóng thân thuộc của anh trong ngôi nhà , hàng ngày tôi được bận bịu chăm chút giấc ăn giấc ngủ cho anh , được trò chuyện , được đọc sách cho anh nghe , rồi bạn bầy văn học chốc chốc tới thăm gia đình…Không còn anh trên đời , tôi chống chếnh như không còn điều gì để vịn vào. Nhìn đâu trong căn nhà cũng là kỷ niệm. Nói lẽ ra là tôi đã sống những năm qua bằng kỷ niệm , bằng hồi ức về anh”. 10 năm chăm chồng mắt hột , rồi tiếp đến là 10 năm chăm chồng tai biến trên giường bệnh , cả thảy là 20 năm bà Lâm Yến tất tả ngược xuôi lo việc cơ quan , việc nhà cửa , con cái. Không thể đong đếm hết những vất vả của bà. Ông làm thơ , bà là thư ký ghi chép lại. Ông cần tư liệu , bà tìm sách đọc cho ông nghe. Hết gạo , hết tiền , hết thuốc chữa bệnh… bà phải lo day trở. Bà đã quen lo toan đơn thân , ngay từ lúc ông còn khỏe. Vì bà hiểu: “Nhà thơ họ lo sự nghiệp , đầu óc họ ít vướng bận chuyện đời thường. Mình làm vợ thì phải hiểu điều đó , phải chu toàn việc Nhà ở cho chồng yên tâm”. Không kêu ca , không than phiền , chấp thuận mệnh số mình một cách tình nguyện , bà Lâm Yến thay chồng đảm đang tất thảy những công việc mà vì đau yếu , chồng bà Không thành. “Chồng tôi có 3 nguyện ước là sang sửa lại nhà thờ , nơi ông bà cha mẹ đã sống ở đó và cũng là nơi anh cất hu hu chào đời , in một tuyển tập thơ 80 bài năm anh 80 tuổi , và đưa cả Nhà ở về thăm quê và anh em bạn bầy ở Quảng Ngãi. Nhưng rồi sức khỏe đã không cho phép anh hoàn tất những nguyện ước đó. Trước ngày anh mất , tôi và các con đã làm xong nhà thờ ở quê , anh không nói được , nhưng nghe chuyện này thì vui lắm , cứ nắm chặt tay tôi , nước mắt chảy dài. Tôi cảm nhận anh mừng rơn và muốn cám ơn vợ. Khi anh mất rồi , tôi đưa bát hương và di ảnh anh về đặt ở nhà thờ để anh về với ông bà cha mẹ và các anh chị em đã mất. Tôi cũng hoàn tất tâm nguyện của anh là đi cám ơn anh em bạn bầy văn nghệ ở quê hương. Còn việc làm tuyển tập thơ cho anh thì tôi Không được , vì tôi không am tường nhiều về thơ ca”. Tôi hỏi bà Lâm Yến , rằng nhìn lại cuộc thế làm vợ một nhà thơ , bà được gì , mất gì? Bà Lâm Yến chỉ cười. Bà bảo , nếu gọi là mất thì đó là mình không được hưởng cái niềm vui như những người nữ giới bình thường khác , là được chồng đảm đang đỡ đần việc Nhà ở , gia tộc nội ngoại. Bờ vai của người con trai là bờ vai cho người nữ giới và Nhà ở dựa vào. Nhưng với nhà thơ , bờ vai của họ là sự nghiệp. “Mà sự nghiệp thơ ca thì luôn bao chứa sự bất an , nỗi buồn và thống khổ , tiêu hao. Người làm thơ tựa vào những phẩm chất đó , họ cũng đã chẳng sung sướng gì. Mình làm vợ thì phải hiểu như vậy , nếu chất thêm gánh nặng Nhà ở nữa thì thật tội nghiệp cho họ. Nên tôi nhận lấy trách nhiệm là lo toan mọi việc thay chồng. Khi hiểu điều đó thì tôi không thấy cái mất của mình là mất nữa”. Bà Bùi Thị Thạch , vợ nhà thơ Quang Dũng. Bà Lâm Yến , vợ nhà thơ Tế Hanh. Bà Trần Lệ Thu , vợ nhà thơ Huy Cận. 2. “Nhà tuổi vàng” nằm tĩnh lặng trong khu đô thị Linh Đàm. Bà Bùi Thị Thạch , vợ của nhà thơ Quang Dũng đang được các nhân viên cho ăn tối. Thấy khách đến thăm , bà cười , hỏi khách bao nhiêu tuổi. Tôi nói tôi 35 tuổi và hỏi lại bà bao nhiêu tuổi. Bà bảo bà cũng ngoài 30 , làm công chúng xung quanh cười ồ vui vẻ. Ba năm nay , bà Bùi Thị Thạch sống trong “Nhà tuổi vàng”- ngôi nhà dành cho những người cao tuổi mà Nhà ở vì một Nguyên nhân nào đó không thể chăm chút luôn luôn được gửi đến. Bà Thạch lúc quên lúc nhớ , có khi ngồi nói chuyện đơn thân suốt cả ngày. Nhà cửa chật chội , chị Thảo , nử tử bà phải gửi bà vào đây , nhờ các nhân viên chăm chút. Hỏi đến nử tử thì bà Thạch nhớ , bà bảo: “Thảo vào thăm luôn đấy”. Bà Bùi Thị Thạch có thể là người nữ giới có Chỗ ở u mặc nhất , so với nhiều người nữ giới làm vợ các nhà thơ lừng danh. Bà sống u mặc đến nỗi phần nhiều những người thương thơ Quang Dũng cũng rất ít biết về cuộc thế bà. Ngay cả một người bạn của tác giả Đôi mắt người Sơn Tây cũng từng viết: “Chị Diệm là một người dan ba mỏng manh và khá cao. Chị thường mặc áo nâu , buồn. Chị như một cái cây , tự lắp mình đi giữa đám rừng. Sự u mặc , cô đơn như đã bủa vây thật chặt , thật kín , làm chị không gần gũi được với ai. Tôi cũng không được nghe , không biết anh Diệm ( nhà thơ Quang Dũng tên thật là Bùi Đình Diệm-TG ) lấy chị Diệm trong trường hợp nào. Cả trong bài thơ của anh , tôi cũng chưa thấy có dòng nào nói đến người vợ tội nghiệp này”. Vắng mặt trong thơ của chồng , nhưng bà Thạch thật sự là một người vợ hiền , đảm đang , một mực hy sinh vì chồng và các con. Bà là người nử tử ra đời và lớn lên trên đất Yên Bái , đã phải lòng nhà thơ cao lớn , hào hoa xứ Đoài. Họ đã cùng nhau sống qua những tháng năm tuy nghèo mà hạnh phúc. Rồi ông Bắt đầu khởi hành , bỏ lại bà trên đời. Các con mỗi người đều bận bịu cuộc sống riêng. Còn bà thì bắt đầu rơi vào cuộc sống mộng du. Những kỷ niệm về người chồng yêu dấu dễ thường bà đã cất cho riêng mình ở một nơi nào đó , mà chúng tôi hôm nay không thể nào nhận được san sẻ của bà. Bà ngồi nhai cơm , gương mặt đôn hậu , đôi mắt như đã nhìn vào một thế kỷ khác , một cõi khác của kiếp người , chỉ khuôn miệng là vẫn hồng hào và rất hay mỉm cười hồn nhiên như một đứa trẻ. Thời nử tử , vững chắc bà Thạch là một nữ giới đẹp với ống mũi cao dọc dừa , khuôn mặt thanh thoát và làn da trắng. Mối tình thơ mộng của bà với nhà thơ Quang Dũng giờ đây cũng đã thuộc về một vùng mây trắng nào đó. Chị Bình , một nữ giới có gương mặt phúc hậu , Giám Đốc “Nhà tuổi vàng” cho tôi hay , bà Thạch là thành viên đặc biệt nhất trong ngôi nhà của chị. Bà rất hay có người tới thăm , tặng quà , và thích nói chuyện với các nhân viên ở trong ngôi nhà. Nhờ sự chăm chút ân cần của các chị , sức khỏe của bà có khá hơn mấy năm trước. Nhưng bà là người ít ngủ nhất trong số các cụ già ở đây , chị Bình kể với tôi như vậy. Bà thường ngồi Suốt đêm , như thể đang suy nghĩ một điều gì đó. 3. Người nữ giới thứ ba tôi muốn nhắc tới trong bài viết này là bà Trần Lệ Thu , vợ cố nhà thơ Huy Cận. Nhiều năm nay bà sống trên căn gác chật chội ở ngôi nhà 24 Điện Biên Phủ , Hà Nội. Nơi ở của bà chật và không có nẻo đường nên bà bảo mỗi khi tiếp khách bà thường mời ra ngồi quán cà phê. Sau ngày nhà thơ Huy Cận mất , bà chọn cuộc sống lặng im trong căn gác nhỏ của mình. Khi tôi gọi tới , bà bảo bà không muốn lên báo , vì nhiều lý do. Nhưng dễ thường điều lớn nhất ở tuổi của bà là mong được bình yên , được sống cùng với những kỷ niệm , những hồi ức về người chồng yêu dấu của mình. Qua những gì trò chuyện với bà , và đọc những bài báo trước đây đã từng viết về bà , tôi hình dong bà Lệ Thu đang sống với nhiều tâm trạng , trong đó có cả nỗi buồn. Đó là nỗi buồn của một người dan ba đã hy sinh dồi dào để đến với người con trai mình yêu , đã vượt qua mọi trắc trở cuộc thế để canh giữ tình ái , và không phải lúc nào cũng được những người thân xung quanh hiểu đúng về mình. Là người dan ba thứ hai trong cuộc thế nhà thơ Huy Cận , bà Lệ Thu không chỉ là chốn bình yên cho tâm hồn thi sĩ của ông neo đậu , mà còn là nguồn cảm hứng vô tận cho những bài thơ ông viết. Dồi dào bài thơ chứa chan tình yêu thương trân trọng nhà thơ Huy Cận đã viết dành tặng vợ yêu lúc sinh tiền. Ông muốn báo đáp cho những thiệt thòi vất vả của bà , khi đã tuyển trạch để làm vợ nhà thơ. Ông gọi bà là người nữ giới của lặng im. Đó là lặng yên của dâng trào cảm xúc , của thăng hoa tình yêu: “Từ khi em đến hùn năm tháng/ Hạnh phúc thật hơn thống khổ qua/ Hạnh phúc thật như Vẻ mặt em/ Sâu xa , Đơn thuần tựa ngày , đêm/ Thật như trinh trắng lòng em vậy/ Như nắng mai , nay rộn rã thêm” ( Thơ tặng vợ ). Và cũng chính những câu thơ ấy đã giúp bà Lệ Thu đi qua những tháng ngày đơn độc , khi không còn hơi ấm của ông trên hồng trần. Tháng ngày vốn Bạc tình. Tựa hồ trong cuộc thế con người , chỉ có tình ái là tiếng gọi Dữ dội và rét mướt nhất để mỗi người nương vào đó mà đi hết con đường của mình. Những người dan ba đến trong cuộc thế của nhà thơ , họ đã sống không chỉ như những người dan ba bình thường khác. Tựa hồ trên vai họ , gánh nặng cuộc thế có phần nặng hơn , khi họ vừa phải làm tròn bổn phận của một người dan ba , vừa phải đảm đang những vui buồn , có khi là cả đau đớn , tiêu hao của chồng- những tiêu hao , đau đớn mà chỉ những kẻ trót “nòi thi sĩ” mới hiểu được. Những người con trai làm thơ vốn đã là “nhất kiêng” trong lời khuyên của cha mẹ dành cho nử tử. Gắn bó với nhà thơ , tức là người đàn bà đã tình nguyện buộc vào mệnh số mình ít nhiều trắc trở , ngang trái và cả những dở khóc dở cười thân phận mà chỉ có một tình ái đủ lớn , đủ bao dung , đủ sâu sắc thì mới giúp họ cảm nhận dư vị của niềm vui , hạnh phúc. Và rồi , khi nhà thơ rời bỏ người dan ba của mình để hóa vào cỏ cây , thì Vẫn lại trên đời những dáng hình yêu dấu , là những người dan ba đã quên mình vì yêu , và quan trọng hơn , vì thơ ca và cái đẹp vĩnh hằng… . Bà Bùi Thị Thạch , vợ nhà thơ Quang Dũng. Bà Lâm Yến , vợ nhà thơ Tế Hanh. Bà Trần Lệ Thu , vợ nhà thơ Huy Cận.