Thực trạng thực phẩm Việt Nam trước Tết Trung Thu

Hãy thống kê lại tại thực trạng thực phẩm của Việt Nam trước một mùa tết Trung thu, mùa tết của niềm vui và sự an lành.

Ba mẫu bún, phở này nằm trong số 4 mẫu do đoàn rà liên ngành về an toàn vệ sinh thực phẩm lấy ở thành thị Vị Thanh và huyện Long Mỹ vào ngày 6/8, gửi đi kiểm nghiệm.


Vì lợi nhuận nên bất chấp
Có thể không khó giảng giải lắm từ phía những người kinh doanh hay cung cấp thực phẩm bẩn ấy chính là sự… trục lợi hay nói cách khác là kiếm tiền trên sự sống - chết của người khác. Bởi nói đơn giản như bồ ngót chả hạn, loại rau trong đợt rà gần đây nhất của Cục Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn có tới 80% nhiễm thuốc bảo vệ thực vật, trong đó gần 30% dư lượng thuốc bảo vệ thực vật quá giới hạn cho phép rất nhiều. Nếu trồng đúng quy trình và bảo đảm an toàn thực phẩm thì phải hơn 20 ngày sau tính từ khi bắt đầu trồng, rau ngót mới thu hoạch được và mang phân phối cho người tiêu dùng.
Ba ngành quản lý 1 chiếc bánh trung thu
Tuy nhiên, trồng như vậy, “hầu bao” của người dân cày lâu đầy hơn so với cách trồng theo kiểu “đi ngang về tắt”, “đốt cháy thời đoạn” là cứ phun đẫm thuốc bảo vệ thực vật, thuốc kích thích cho rau ngót để chẳng những rau đẹp mắt mà chỉ cần 10 ngày là thu hoạch được, nhanh hơn hẳn so với quy trình “chuẩn” nửa thời kì. Như vậy, vô hình trung, lợi nhuận của người nông dân tăng gấp đôi, trong khi thời kì trồng giảm một nửa.
Na ná, thịt lợn cũng vậy, đối với loại đã mổ, pha sẵn loại nào ra loại nấy, nếu không bán được để đến ngày hôm sau chỉ có “nước” đổ đi chứ không thể bán cho ai. Thành ra để giải quyết “rủi ro” này cũng như bảo toàn được cả nguồn vốn lẫn lãi, người kinh doanh phải dùng đến “tuyệt chiêu” là ngâm thịt vào hóa chất của Trung Quốc để vừa chống thối vừa đẹp mắt do vẫn giữ được màu tươi đỏ của thịt. Còn người sử dụng chẳng may mua phải loại thịt “tắm độc” này thì đã có câu “thân ai người ấy lo”, làm sao người bán thịt lo cả cho người tiêu dùng!?
Nuôi lợn thịt cũng thế, lợi nhuận khiến người ta mê chăn nuôi “siêu tốc”, xuất chuồng nhanh, đỡ vất. Chẳng “có gì quý hơn bản thân tôi” thấm nhuần “chân lý” đó, người chăn nuôi chọn lọc phương thức thứ 2 để “hạ gục nhanh diệt gọn” túi tiền tài người tiêu dùng. Còn trong trường hợp cũng phải ăn thịt lợn thì họ tự nuôi lấy, chẳng phải đi chợ để rồi có khi gặp cảnh oái oăm mua đúng thịt lợn “độc” của tôi bán ra.
Nói chung, “không có gì quý hơn… tiền” đối với những người kinh doanh thực phẩm bẩn.
Cùng với “đạo đức” của người kinh dinh thực phẩm bẩn thì phải nói chính khâu quản lý còn đầy bất cập của các cơ quan chức năng mà cụ thể ở đây là Bộ Y tế, Bộ NN&PTNT, Bộ công thương nghiệp đã khiến cho vấn đề an toàn thực phẩm trở thành bức xúc hơn bao giờ hết.
Giờ, công tác quản lý an toàn thực phẩm được phân chia thành 3 bộ phận: Bộ NN&PTNT sẽ quản lý tuổi xuyên suốt từ sản xuất đến nơi tiêu thụ đối với thực phẩm tươi sống sản xuất trong nước và thực phẩm tươi sống nhập khẩu. Các thực phẩm khác thì chỉ quản lý ở khâu sinh sản thực phẩm ban sơ và sơ chế thực phẩm. Bộ Y tế quản lý thực phẩm du nhập nhưng trừ thực phẩm tươi sống (do Bộ NN&PTNT đã quản lý); cơ sở chế biến thực phẩm, kinh dinh thực phẩm. Còn Bộ công thương sẽ phối hợp với hai Bộ trên để thanh tra, rà thực phẩm lưu thông trên thị trường, thực phẩm giả, thực phẩm kém chất lượng…
Nói đơn giản hơn: Bộ NN&PTNT quản lý thực phẩm từ ngoài cổng vào đến chợ. Bộ Y tế quản lý thực phẩm ở mâm cơm… Khâu ở giữa là của Bộ công thương nghiệp. Với “cơ chế” quản lý như vậy, thực sự, mới nghe đã thấy rối rắm huống hồ khi thực hiện, vững chắc sẽ gặp phải sự chồng chéo, bất cập giữa các cơ quan với nhau. Và thực tế, đã xảy ra như mùa bánh Trung ngày nay, chỉ một chiếc bánh nướng hoặc dẻo, phải chịu sự quản lý của 3 Bộ: Bộ NN&PTNT đảm trách ruột bánh, Bộ công thương nghiệp đảm nhận vỏ bánh, còn Bộ Y tế quản lý chất lượng bánh nói chung. Nên các cơ sở sản xuất bánh Trung thu vừa rồi phải đón tới 3 đoàn rà độc lập của 3 Bộ và hẳn nhiên, mỗi đoàn chỉ thẩm tra đúng phần bánh mà mình quản lý!?
Sự việc trên cũng dẫn đến vấn đề như ông Nguyễn Hùng Long, Phó cục trưởng Cục An toàn thực phẩm đã dìm với báo giới: Cùng một sản phẩm 3 bộ soát đã là chồng chéo nhưng còn bất cập ở chỗ: với nghĩa vụ quản lý thực phẩm “trên mâm cơm” như của Bộ Y tế chả hạn, nghĩa là đã thành thành phẩm và đến tay người tiêu dùng, kiểm tra lúc đó, nếu thực phẩm an toàn thì khỏi cần bàn đến. Nhưng nếu trong trường hợp không bảo đảm chất lượng vệ sinh thì Bộ Y tế chỉ thu được mẫu thực phẩm. Còn thảy thực phẩm nhiễm bẩn đã bán ngoài chợ thì không ai thu được. Mà thực phẩm trong giai đoạn ở chợ lại không thuộc quản lý của Bộ Y tế. Nên công tác quản lý như vậy là không hiệu quả.
Nói thế để thấy việc phân chia quản lý cho các cơ quan hữu trách bây chừ, tưởng là rạch ròi, “mỗi người một việc” song thực tế lại thiếu khoa học, bất hợp lý, làm cho ngành này “giẫm chân” lên ngành kia, công tác quản lý khó khăn, thậm chí gây phiền hà, khó khăn cho cả người sinh sản vì phải tiếp quá nhiều đoàn rà, trong khi họ chỉ sinh sản ra 1 sản phẩm. Chưa nói đến, tâm lý “việc ai người nấy làm” của mỗi cơ quan chức năng. Ngay điều này, Ban Chỉ đạo liên ngành Trung ương về an toàn vệ sinh thực phẩm mà Phó thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân làm trưởng ban cũng nhận tại Hội nghị giao ban trực tuyến với 63 địa phương rằng: “Sự phối hợp của các Bộ, ngành về công tác đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm thực sự chưa chặt chẽ”.
Không chỉ “cơ chế”, đường lối quản lý mà ngay cả Luật An toàn vệ sinh thực phẩm, bắt đầu có hiệu lực từ tháng 7/2011 cũng có nhiều vấn đề phải bàn. Thứ nhất, sự chậm trễ trong việc ban hành văn bản chỉ dẫn thực hiện để rồi luật có thể đi vào cuộc sống một cách hiệu quả. Thứ hai, đặc biệt quan trọng là chế tài xử phạt, xem ra vẫn còn nhẹ so với hậu quả mà thực phẩm bẩn gây ra. Đơn cử như “vụ”: bún nhiễm độc, chế tài xử phạt chỉ vài triệu đồng đối với những người sinh sản, kinh doanh loại hàng này. Vậy thì không đủ sức răn đe đối với người kinh doanh thực phẩm bẩn. Bởi khoản tiền đó chỉ bằng “móng tay” so với thu nhập của họ. Ngay cả khi ông Nguyễn Thanh Phong, Phó cục trưởng Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế đề xuất mức phạt 7 triệu đồng nhiều quan điểm cho rằng, cũng chưa thỏa đáng mà phải hơn nữa, thậm chí phải khép vào tội hình sự. Bởi thực tế thực phẩm bẩn đang là “thủ phạm giết người không dao”.
Bên cạnh Luật An toàn vệ sinh thực phẩm, công tác thanh tra, kiểm tra cũng là nguyên cớ khiến cho công tác quản lý của các cơ quan hữu trách kém hiệu quả đồng thời làm cho thực phẩm bẩn vẫn tràn lan trên thị trường. Tỉ dụ như lực lượng thanh tra chuyên ngành, trên toàn quốc chỉ có 300 người, quá mỏng so với địa bàn hoạt động. Trong khi, lực lượng này ở nước bạn như Thái Lan, chỉ riêng thủ đô Băng - cốc đã có 600 người. Còn Nhật Bản có tới 12.000 người trong lực lượng thanh tra, thẩm tra thực phẩm, gấp 40 lần Việt Nam.
Như vậy, có thể thấy rõ tại sao công tác quản lý an toàn thực phẩm bẩn của nước ta vì sao chưa đạt hiệu quả, tại sao người dân vẫn phải dùng thực phẩm bẩn, vì sao thực phẩm bẩn tràn lan trên thị trường trước những vấn đề nêu trên đây. Và câu hỏi đặt ra là bao giờ thực phẩm bẩn sẽ kết thúc, không có mặt trên thị trường? chừng như đây là câu hỏi chưa có câu đáp không chỉ thời gian hiện tại mặc cả trong mai sau. Bởi các cơ quan chức năng còn đang rối rắm trong chính nhì nhằng của công tác quản lý mà đến nay họ chưa biết giải quyết thế nào. Thế nên, dự cảm rằng, người tiêu dùng tiếp tục… chịu trận!
Trong đó, có 7 mẫu dương tính với chất huỳnh quang Tinopal. Theo đó, 7 mẫu này là của các cơ sở: Ông Nguyễn Tiến Dũng ở phường Tân Biên; ông Phan Kim Doanh ở phường Tam Hiệp (Biên Hòa); bà Phạm Thị Thu Hương ở xã Trung Hòa (huyện Trảng Bom); bà Nguyễn Thị Sáu ở xã Thạnh Phú (Vĩnh Cửu); ông Hoàng Văn Vang ở xã Bảo Vinh (Long Khánh); ông Trần Văn Sâm, xã Phú Thanh và hộ bà Lý Kim Xuyến, xã Phú Lâm (Tân Phú).

Ảnh minh họa. Nguồn: TTXVN.
Theo Sở Y tế Đồng Tháp, việc dùng thẳng tắp thực phẩm có chứa tinopal sẽ gây hại đường tiêu hóa, niêm mạc thành ruột, thậm chí có thể dẫn đến viêm loét ruột, bao tử. Nếu ăn thực phẩm chứa chất tinopal lâu dài có thể gây suy gan, suy thận, thân mệt mỏi và mắc bệnh ung thư. Tinopal là một hóa chất gột rửa được dùng trong công nghiệp, có tác dụng làm tăng trắng quang học (OBA) dạng tetra sulphur sử dụng cho giấy. Do đó, trong danh mục phụ gia hóa chất thực phẩm được phép dùng trong chế biến thực phẩm do Bộ Y tế ban hành không có chất tinopal.
Lãnh đạo Sở Y tế Đồng Tháp cho biết, hầu hết các cơ sở vi phạm đều có quy mô nhỏ lẻ. Sở Y tế sẽ xử lý cảnh cáo các cơ sở này và đề nghị cam kết không tái phạm. Hiện tại, các cơ quan chuyên môn đang đấu thanh, rà, lấy mẫu kiểm nghiệm, xử lý các cơ sở vi phạm theo quy định hiện hành.
UBND tỉnh đã chỉ đạo Sở Y tế tăng cường công tác thanh tra, rà, xử lý thông báo nhanh về chất lượng bún và các sản phẩm chế biến từ tinh bột trên địa bàn để người tiêu dùng an tâm.

Một điểm bán bún chả cá.
Bà Nguyễn Thị Ba (55 tuổi, trú tại chung cư Vũng Thùng, Q. Sơn Trà) tâm sự: “Trước đây, nhà mình thường có thói quen ra ngoài ăn sáng để chủ động cho việc tới công sở của từng người. Những món ăn sáng thông thường như bún, mì, bánh cuốn... Hầu như ngày nào cũng có người dùng. Thế nhưng từ khi nghe thông báo bún ở tai HCM bị trộn chất tẩy trắng, có khả năng gây bệnh ung thư, cả gia đình lo âu cho sức khỏe nên hàng ngày đều “chia lịch” để một người dậy sớm nấu đồ ăn sáng. Hôm thì nấu cháo, hôm thì nấu cơm, dù mất thời kì một chút nhưng an toàn cho sức khỏe. Tình hình này cứ ngày ba bữa cơm nhà là chắc nhất !". Còn những sinh viên như Nguyễn Minh Hồng (ĐH Kinh tế) lại chuyển hướng ẩm thực sáng theo cách rất sinh viên: “Tụi em giờ chuyển qua ăn mì. Lúc thì mì ổ, lúc lại mì gói...”.
Qua dụng cụ thông tin đại chúng, “hiệu ứng” bún có chứa chất độc hại đã truyền đến quơ mọi người. Dù rằng không ở cùng địa phương nhưng những thông tin đó đã ảnh hưởng và thay đổi nếp dùng loại thực phẩm này đối với người tiêu dùng.

Ủ gạo 3 ngày bún mới ngon là khẳng định của chị Phương, chủ lò bún ở 133 - Ngô Trí Hòa.
Tiểu thương ngay ngáy
Kiệt 122 - Trần Kế Xương (Q. Hải Châu) vẫn được xem là nơi kinh dinh bún mắm đắt nhất trên địa bàn thành thị nhưng vào những ngày này thực khách cũng có vẻ thưa thớt. Có mặt tại đây lúc 17 giờ, một số tiểu thương vẫn “hai tay chống cằm” vì... Ế. Bà chủ quán bún Tâm thanh minh: “Trước đây, người ăn bún thường đến rất đông vào tầm từ 3-6 giờ chiều, nhưng dạo này, khách giảm đi nhiều, kinh dinh cũng ế ẩm hơn”. Bà chủ quán này cho biết thêm: “Tiền thuê mặt bằng cũng tốn kém, kinh dinh không tốt, chi phí đội lên thì dễ lỗ nặng, chúng tôi cũng lo lắng nhưng chỉ biết dựa vào công bố kết quả xét nghiệm của ngành chức năng cho rõ ràng rồi mới quyết định có buôn bán nữa hay không”.
Xâm nhập lò bún tại số 133 - Ngô Trí Hòa (P. Nại Hiên Đông, Q. Sơn Trà), phóng viên được tận mắt chứng kiến cơ sở sản xuất và quy trình làm bún của gia chủ. Trước khi bún được làm ra phải được ngâm ủ 3 ngày, sau đó xay bột và hấp rồi mới làm ra bún. Nhưng nếu làm bằng máy, gạo có thể chỉ cần ngâm khoảng 48 tiếng. Để có bún ngon, bảo quản được lâu hơn thì phương pháp làm bún bằng tay là hiệu quả hơn, đòi hỏi thời gian ủ gạo phải tăng thêm 1 ngày. Dù hoàn toàn không sử dụng các loại hóa chất độc hại nhưng việc bán buôn vẫn gặp khó khăn. Bà chủ lò bún tên Phương chán ngán: “Hàng ngày, lò bún bán lẻ ra thị trường khoảng 150kg, với giá 8 đến 10 ngàn đồng/kg bún, mì nhưng từ khi có thông tin bún dùng hóa chất tại tphcm thì chỉ bán dưới 100 kg/ngày”. Bà Phương cũng khẳng định với khách hàng khi họ ghé vào mua: “Bún ở đây là bún sạch, tự nhà tui làm chứ không phải lấy lại của người ta nên tui biết rõ chất lượng, nếu không tin thì khách có thể lấy mẫu mang đi xét nghiệm...”.

Một điểm bán bún, mì tươi.
Cơ quan chức năng nói gì?
Theo ông Nguyễn Minh Tiến, Chi Cục trưởng Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm TP, năm 2012 Chi cục đã tiến hành lấy các mẫu bún, mì làm xét nghiệm. Trên cơ sở đó cho kết quả 100% mẫu đạt chất lượng và chỉ tiêu vi sinh vật đều trong chừng độ cho phép. Đến nay, toàn thành phố có 277 cơ sở sinh sản. Trước thông tin bún và các thực phẩm cùng loại bị dùng chất tẩy trắng, ngành chức năng đã tiến hành lấy 84 mẫu bún, bánh canh, phở trên địa bàn đô thị, qua rà soát đều cho kết quả đạt chỉ tiêu chất lượng, không sử dụng hóa chất độc hại, hóa chất cấm dùng trong thực phẩm. Cụ thể các chất như: Tinopal CBS-X, Acid Oxalic, Sulfit (chất tẩy trắng), hàn the (chất bảo quản) Natri benzoate và Formol (chất bảo quản) đều âm tính.
Qua công tác rà, tại Đà Nẵng chưa phát hiện mẫu bún, mì chứa các chất độc hại song Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm TP cũng khuyến cáo người tiêu dùng cần tránh dùng các loại bún, mì có màu sắc sáng, trắng bất thường. Nên sử dụng loại bún có hương vị của gạo được ngâm ủ, màu hơi đục, sợi bún ăn vào không quá dai.

Cụ thể, qua soát 49 mẫu bánh phở, bún tươi lấy tình cờ tại các chợ, lò sản xuất trên địa bàn tỉnh, có 7 mẫu dương tính với chất tinopal, chiếm tỷ lệ 14,3%.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Tinopal là một loại hóa chất dùng trong công nghiệp, không được phép dùng trong sinh sản thực phẩm.
Sau khi có kết quả thẩm tra, Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm của tỉnh Đồng Nai cũng yêu cầu phòng y tế và trọng điểm y tế đề xuất với UBND các huyện, thị xã và đô thị xử lý vi phạm đối với các cơ sở sản xuất có kết quả kiểm nghiệm mẫu sản phẩm bún, bánh phở chứa độc chất, đồng thời công bố tên các cơ sở sản xuất, điểm bán bún, bánh phở có chứa chất tinopal trên các phương tiện thông tin đại chúng để kịp thời cảnh báo người dân không dùng các sản phẩm trên.

Trong đó, 2 mẫu chứa tinopal, 2 mẫu chứa natri sunfite, 2 mẫu chứa a xít oxalic.
Một cơ sở sản xuất bún dùng hóa chất độc hại - Ảnh: Công Nguyên
Tính từ đầu tháng 7 đến nay, các đoàn kiểm tra liên ngành, chuyên ngành về VSATTP của tai TPHCM đã rà 212 cơ sở, lấy 174 mẫu các loại để rà.
Ban Chỉ đạo liên ngành VSATTP TP cho biết, các đoàn soát VSATTP của TP tiếp tục mở rộng việc rà và lấy mẫu; cập nhật các kết quả kiểm nghiệm để ban bố cho báo đài thông báo cho người tiêu dùng biết.